فكر مي كنيد چرا و چگونه اين نامگذاري ها صورت مي گيرد و گاهشماري حيواني از كجا به وجود آمده است و اصلا" چگونه محاسبه مي شود.
گاهشماری حیوانی یا گاهشماری دوازده حیوانی یک نوع گاهشماري ايراني است که بعد از دوران مغول در ايران متداول شده و تا اوایل قرن حاضر خورشیدی نیز، متداول بوده‌است. این گاهشماری به جهات بسیار، شبیه به گاهشماري چيني- اويغوري به نظر می آید.
جزئیات این نوع گاهشماری را می‌توان از تاریخ‌هایی که در آثار قدما و پیشینیان ثبت شده‌است، بدست آورد.
بررسی گاهشماری حیوانی حکایت از آن دارد که این گاهشماری از ترکیب برخی اصول گاهشماري جلالي،گاهشماري هجري قمري وگاهشماري دوازده حيواني شکل گرفته‌است و در طول هفت قرنی که از یورش مغول به ایران می‌گذرد و تا سال ۱۳۰۴ هجری خورشیدی در ایران رایج بوده‌است. هرچند که در طی این چند سده همواره به یک شکل نبوده و در دوره‌های مختلف، تغییراتی نیز در آن پدید آمده‌است.
چگونگی نامگذاری سال‌ها با نام حیوانات
پيشينه
آغاز این نوع گاهشماری در روز پنجشنبه ۱۵ ژوئیهٔ سال ۶۲۲ مسیحی و با نخستین سال قمری که حضرت محمد(ص)پيامبر اسلام از مكه به مدينه هجرت نمود، آغاز می‌شود و بنابراین شاید بتوان گفت که این نوع گاهشماری مستقیماً از گاهشماری هجری قمری گرفته شده‌است.
در آغاز به کارگیری این نوع گاهشماری، ماههای قمری اقترانی که با رويت هلال ماه آغاز می شد به شکلی که در گاهشماری هجری قمری کاربرد داشت، باقی ماند تا مورد تأیید مسلمانان نیز قرار بگیرد. بدین سان، به همان ترتیبی که در گاهشماری قمری عمل می کردند، طول ماههای قمری را در تقويمهاي سالیانه ي سی روزه و بیست و نه روزه محاسبه می کردند.
در این زمینه، نخستین روز سال در امور ديني و شرعيات، نخستین روز ماه محرم و در امور مالياتي و رسمی، نوروز جلالي بود و تاریخ مطابق با آن را، گاه با گاهشماری قمری و گاه با تاریخ ماههای گاهشماری جلالی و برج هاي دوازده گانهٔ سال، مشخص نمودند.
در اوایل به کارگیری گاهشماری حیوانی، بیشتر از مطابقت با ماههای هجری قمری استفاده می شد، امّا در دوره‌های بعد، بیشتر گاهشماری جلالی و برج‌های دوازده گانه آن مورد استفاده قرار می گرفت.
بر این اساس، طول متوسط سال برای کارهای رسمی و مالیاتی در گاهشماری حیوانی، برابر با طول متوسط سال حقیقی خورشيدي بود.
تغييرات در عصر صفويه
تا دوره صفويه، گاهشماری حیوانی با ماههای قمری رواج داشت، امّا از دوره صفویه، مقرر گردید که علاوه بر ماههای قمری، ماههای شمسی نیز در تقویم‌های سالیانه ثبت شود. این روش از عصر صفویه تا سال ۱۳۲۹ هجری قمری ادامه داشت. در این سال ماههای شمسی با نام برج‌های دوازده گانه پذیرفته شده و در تقویم‌های سالیانه ثبت شدند.
صفويان همچون مغول ها سال‌های قمری را با نام حیواناتی که به سال‌های همزمان چینی- اویغوری اطلاق می‌شد، نامگذاری می‌کردند و از آنجاکه هر سی و سه سال خورشیدی (یا هر سی و سه سال قمری چینی-اویغوری) برابر با سی و چهار سال قمری می‌باشد، همواره یک سال قمری در طی این مدت بی نام می‌ماند. بنابراین در عصر صفویه قرار بر این شد که در گاهشماری حیوانی، در هر دورهٔ سی و سه یا سی و چهار سالهٔ شمسی - قمری ِ چینی - اویغوری، یک سال قمری در نامگذاری حذف گردد.
با اینکه این حذف، در هر سی و سه یا سی و چهار سال لازم بود، امّا در عرصه عمل، چندان به صورت منظم اجرا نمی‌شد. به عنوان نمونه در گزارش اسكندر منشي، وقایع نگار دوره صفویه، در برخی موارد نام یک حیوان به دو سال متوالی داده شده‌است.
چگونگي نامگذاري سال ها با نام حيوانات
ريشه و خواستگاه
ریشه و خاستگاه این گاهشماری و علت تأثیرگذاری این دوازده حیوان خاص بر سرنوشت زمین و انسان، به یک افسانه کهن بودایی بازمی گردد:
روزی بودا در آغاز سال نو، تمامی حیوانات را به نزد خویش دعوت کرد، امّا از میان تمامی حیوانات، تنها دوازده حیوان دعوت بودا را جدّی گرفتند و به محضر او رفتند. این دوازده حیوان عبارت بودند از:موش، گاو، ببر، گربه، اژده ها يا نهنگ، مار، اسب، بز، ميمون، خروس، سگ و خوك.
از آن پس بودا مقدّر نمود که سرنوشت انسان و جهان، تنها به دست این دوازده حیوان باشد و هریک از این حیوانات در هر سال یکی پس از دیگری پدیدار شوند و مقدورات کائنات و سرنوشت جهان را در دست بگیرند.
هرچند که در روایت ایرانی فهرست این حیوانات دستخوش تغییراتی شده‌است.
نام سال ها
نام سال‌های دوازده گانه حیوانی در ایران که با تقویم اویغوری-چینی تفاوتهایی دارد، به ترتیب عبارتند از:
این ترتیب نام‌های حیوانی سال‌ها را ابونصر فراهي در نصاب الصبيان چنین به نظم درآورده است:
موش و بقر و پلنگ و خرگوش شمار زان چار چو بگذری نهنگ آید و مار
آنگاه به اسب و گوسفند است حساب حمدونه و مرغ و سگ و خوک آخر کار
اعتقادات عامه
زرد پوستان و ایرانی‌هایی که به پیروی از مغول‌ها به این گاهشماری عنایت داشتند و از آن استفاده می‌کردند، ویژگی‌های هریک از سال‌هایی را که با نام یکی از حیوانات دوازده گانه مذکور قرین می‌شد و نام آن حیوان را می‌گرفت، همانند خوی و سرشت آن حیوان می‌دانستند و انتظار حوادثی مطابق با چنان خلق و خویی از آن سال داشتند.
هنوز هم نزد عامّه چنین برداشتی وجود دارد و در تفأل‌ها و پیش بینی‌ها، بویژه در تقویم‌های سالانهٔ نجومی (که هنوز هم تهیه و منتشر می‌شوند) منظور می‌گردد.
نحوه استخراج
برای تعیین اینکه هر سال خورشیدی، به نام کدامیک از حیوانات دوازده گانهٔ فوق است، کافیست تا باقیمانده عدد آن سال را بر عدد ۱۲ به دست آوریم. عدد باقیمانده، نمایندهٔ نام آن سال بر مبنای ترتیب فوق الذکر است. اگر باقی مانده صفر شد عدد ۱۲ را در نظر میگریم (یعنی مار)
به عنوان مثال، برای دانستن نام سال ۱۳۸۹ خورشیدی، ابتدا باقی مانده ۱۳۸۹ بر ۱۲ را به دست می آوریم، عدد ۹ می‌شود که با رجوع به ترتیب نام‌برده نمایندهٔ سال پلنگ می‌باشد.
همچنین برای دانستن نام سال ١٣٩٢ خورشیدی، ابتدا باقی مانده ۱۳۹٢ بر ۱۲ را به دست می آوریم، عدد صفر می‌شود که باید همان ١٢ را در نظر بگیریم یعنی سال ١٣٩٢ سال مار است.
