نوع لباس پوشيدن زنان ايراني در کنش روزمره آنان به دو دسته تقسيم مي‌شود:
لباسهاي محلي که نمود يک فرهنگ فولکلوريک و بومي هستند و در مناطق شمالي و غرب و جنوب و جنوب‌شرقي ايران، اين سنخ پوشش رواج دارد. در اين مناطق، «فرهنگ بومي» تا حد زيادي تداوم خود را حفظ کرده و هنوز در متن جامعه حضوري تام را به خود اختصاص داده است به طوري که نوع پوشش ايرانيان در اين مناطق، بيانگر خاستگاه قومي و فرهنگي آنان است.
پوشش جديد و بدون زيربناي سنتي پوششي است كه با تناسب وضعيت و ساختار اجتماعي و شغلي بانوان مورد استفاده قرار مي‌گيرد. پوشش ايرانيان در اين مناطق، جدا از آن‌که فاقد عقبه قومي است، اين بخش شامل دو نوع نگرش در پوشش است بدين معنا که در نوع اول پوشش، يک امر کاملا «عادي» است و به هيچ روي منطبق با يک متد ازپيش‌تعيين‌شده نيست و در نوع دوم متناسب با مشاغل، حرف و كاربري‌هاي مختلف براي بانوان طراحي مي‌شود.
پوشش زنان شهر نشين ايران امروز
درباره پوشاك مردم شهري امروز ايران مي‌توان گفت: پوشش زنان شهري در ايران در مقايسه با قديم تفاوت هايي دارد ولي اصل پوشش كه از ايران باستان به اين سو رعايت مي شده هم چنان پا برجا و استوار است.
پوشش زنان امروزي در حريم خصوصي را پيراهن كه غالباً تا زانو و يا زيرزانو مي‌رسد، بلوز و شلوار، كت و دامن و جوراب و…در طرح‌ها و رنگ هاي متنوع و تا حدودي همسان با ساير نقاط جهان، تشكيل مي دهد و در خارج از خانه برخي از زنان چادر مشكي و معدودي چادر رنگي بر سر مي‌كنند، گروهي از زنان و دختران نيز انواع مانتو كه پيراهني بلند و گشاد است، با روسري يا مقنعه در رنگ هاي مختلف استفاده مي كنند كه البته در اداره ها، دانشگاه ها و مكان هاي دولتي رنگ ها و فرم و خاصي استفاده مي شود که در ذيل به برخي نمونه هاي آن اشاره مي شود.
پوشش زنان در مشاغل مختلف
چنانچه گفته شد لباس علاوه بر رفع نيازهاي اساسي افراد معرف شخصيت و باورهاي آنان نيز مي باشد و با توجه به نگرش اسلامي زنان ايران در امر پوشش، حضور اجتماعي آنان و پذيرش مشاغل گوناگون لباس مناسب را اقتضا مي کند.
لذا امروزه با برگزاري جشنواره هاي لباس ملي، لباس ويژه مشاغل مختلف و.. . فضاي ايجاد طرح و ايده هاي مناسب فراهم شده است تا علاوه بر در نظر گرفتن معيارهاي زيبايي شناختي، مسايل فرهنگي و مذهبي، احساس راحتي و حضور اجتماعي موثر و مناسب زنان را تضمين نمايد.
در اين جشنواره ها انواع طرح هاي چادر ملي، مانتوهاي مجلسي، طرحهاي جديد و راحت مقنعه، همچنين لباس ميهمانداران هواپيما، طرح ويژه براي لباس زنان پليس و دانش‌آموزان و انواع لباسهاي شب و مجلسي ارايه مي شود.
به طور كلي لباس زنان در محيط كار شامل چادر، مانتو، شلوار همراه با مقنعه يا روسري، به صورت پوشش كامل مي‌باشد. اما در فضاي كاري متفاوت، متناسب با حفظ شئون اخلاقي بانوان و حجاب كامل در جامعه، لباس هايي با فرم هاي متفاوت و متنوع وجود دارد كه در ذيل به برخي از انواع آن اشاره مي‌كنيم:
لباس زنان كارمند
لباس زنان كارمند شامل مانتو، شلوار، مقنعه يا روسري، جوراب و كفش است كه يا همراه با چادر و يا بدون چادر استفاده مي‌شود. امروزه براي براي خانم‌هاي کارمندي كه در محيط كار از چادر استفاده مي‌كنند، چادرهاي خاص با ويژگي سهولت در استفاده و با رعايت تمام موازين طراحي شده است.
لباس زنان پليس
بنا بر قانون، پليس زن در هر موقعيتي به يك نوع پوشش نياز دارد همان طور كه يك نيروي نظامي مرد چند نوع لباس دارد، مثلاً در زمستان از زماني كه به افسران مرد ابلاغ مي‌شود، لباس زمستاني مي‌پوشند اما در مراسم رسمي از دستورالعمل ديگري دربارة لباس پيروي مي‌كنند. به همين ترتيب براي زنان بسته به نوع عمليات و فعاليت، پوشش‌هاي مختلف طراحي شده است؛ پانچو باراني، لباس تشريفات، لباس عملياتي، لباس كار عادي، لباس تحصيلي و.. . »
در حال حاضر تنها لباسي كه به تصويب رسيده لباس تحصيلي است كه شامل مانتو و شلوار يشمي‌رنگ، چادر، پوتين، و نوارهاي قرمز سرآستين براي مشخص شدن سال تحصيلي است. دانشجويان اين لباس را تا شامگاه كه بايد وضعيت رسمي داشته باشند به تن دارند اما پس از آن آزادند كه هر لباسي بپوشند.
لباس زنان آتش نشان
اونيفرم کار آنان مانتو و شلوار و مقنعه طوسي رنگ است که هنگام کار اورکت، کلاه ويژه و در برخي مواقع لباسهاي خاص از جمله لباس نسوز به آن افزوده مي شود.
يکي از زنان آتش نشان ايراني در پاسخ به سوال يک گزارشگر خارجي در خصوص نوع پوشش زنان آتش نشان ايراني گفت: اولين سئوالي که تقريبا اکثر رسانه هاي خارجي از ما مي پرسند مربوط به نوع پوشش و نحوه کنار آمدن ما با آن است و ما همانگونه که بارها گفته ايم باز هم مي گوييم که ” ما در ايران در فرهنگي ايراني و اسلامي پرورش يافته ايم، از کودکي با حجاب آشنا هستيم و آن را جزئي از شخصيت خود مي دانيم و باعث افتخار است که يک زن مسلمان با حجاب مي تواند همپاي مرد تلاش کند و مفيد واقع شود. در ثاني تنها چيزي که ما با آن مشکل نداريم حجاب است و به نظر مي رسد خارجي ها با اين نوع پوشش مشکل دارند”.
لباس زنان ورزشکار
امروز با فراهم شدن زمينه حضور زنان مسلمان با حفظ پوشش اسلامي در رقابتهاي ورزشي مختلف،امكان روبروشدن آنها با تيم‌هايي مختلف فراهم شده‌است. لباسهاي ورزشي طراحي شده،متناسب با شئونات اسلامي بانوان براي شركت در مسابقات بين‌المللي با همكاري كميته ملي المپيك طراحي و توليد مي‌شود.
لباسهاي جالب طراحي‌شده، علاوه‌براينكه باعث رعايت كامل حجاب‌اسلامي مي‌شود هيچ تاثير منفي درعملكرد ورزشكاران ندارد و مانع فعاليتهاي آنان نمي‌شود از جمله لباسهاي ورزشي هر رشته(مانند بسکتبال، رشته هاي رزمي و …) همراه با سرپوش يا مقنعه استفاده مي شود.
ورزشكاران زن ايراني به اين باور رسيده‌اند كه حجاب محروميت و محدويت نيست و عملكرد فني آنان را پايين نمي‌آورد.
نخستين داور زن محجبه فوتبال ايران كه با رعايت حجاب درمسابقات فوتبال زنان غرب آسيا دراردن قضاوت كرد، گفت: حجاب و پوشش اسلامي مغايرتي با ورزش و فعاليت اجتماعي ندارد و مامي‌خواهيم ثابت كنيم كه با پوشش اسلامي مي‌توانيم در صحنه‌هاي ورزشي حاضر شده و موفق هم باشيم.
بنابه گفته مديركل ورزش بانوان كشور، ورزشكاران زن هم‌اكنون در ۴۴رشته ورزشي در كشور فعاليت مي‌كنند كه در۳۸رشته از اين تعداد با حفظ حجاب اسلامي در رقابتهاي برون مرزي شركت مي‌كنند.
لباس زنان پزشک و پرستار
پزشكان و پرستاران زن ايراني، براساس وظايف خاص خود لباس فرم مخصوص با رنگ مخصوص را به تن دارند كه شامل مانتو، مقنعه و شلوار است و وظايف مختلف آنان با تفكيك رنگ لباس مشخص مي‌شود. در طراحي لباس اين بانوان سعي شده تا ضمن رعايت سهولت فعاليتهاي ايشان، اصول پوشش اسلامي لحاظ شود.
لباس معلمان و دانش آموزان
جامعه دانش آموز و دانشجو و معلمان و اساتيد زن ايراني نيز مانند ساير زنان از پوششهايي شامل مانتو، روسري يا مقنعه و شلوار با رنگهاي متنوع و متناسب با چارچوب قوانين محل تحصيل، همراه با چادر يا بدون آن استفاده مي‌كنند.
پوشش محلي زنان ايراني
در ايران امروزي اقوام مختلف ايراني با توجه به فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود داراي لباس هاي مخصوصي هستند. زنان روستايي به ويژه زن عشايري، بنابر ذوق ملي و روح زيباپسند خود و براي ايجاد تنوع و خوش‌آيندي در اقليم‌هاي خشك و يك نواخت و دشت‌ها و بيابان ها يا سرزمين‌هاي سبز و خرم و تطابق خود با محيط، در انتخاب شكل و رنگ پارچه جامه‌هاي خود، اغلب به رنگ هاي شاد و تركيب هاي زيبا ودل نواز روي مي‌آورند.
اجزاي مؤثر در پوشش
انتخاب ويژگيهاي مختلف لباس هاي محلي، همگي دلايل فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي دارند و از نقطه‌نظر تحول منزلت اجتماعي و حتي ويژگي فرهنگ ايلي يا روستايي معرف موقعيت مشخصي در جوامع هستند. البته در اين ميان، تأثير محيط طبيعي، آب و هوا و شيوه كار در نوع لباس ايلات و عشاير را نبايد از نظر دور داشت.
گروه هاي مختلف انساني که در مناطق مختلف ايران زندگي مي کنند، هريک داراي ويژگي هاي قومي برجسته اي هستند و تحت عوامل گوناگون از جمله بوم شناسي منطقه قرار دارند و در همان نگاه نخست قوميت، حوزه زندگي، زبان و ساير مشخصات فرهنگي و حتي مذهب و اشتغالات اصلي آنان را در ذهن بيننده تداعي مي کند.
پوشاك ايراني علاوه بر تفاوتهاي ساختاري متناسب باشرايط جغرافيايي، مکاني، قومي و محلي، از نظر ويژگي هاي ظاهري مشتركاتي دارند و مىتوان در شكلگيرى و تركيب پوشاك محلى هر قومى عوامل مذهب، شرايط و عوامل طبيعى، نوع معيشت مسلط و فعاليتهاى جنبى و توليد و منزلت اجتماعى را دخيل دانست.
مذهب
مردم شهرها، روستاها و عشاير ايران معتقد به دين مبين اسلام بوده و به ارزشهاى آن سخت پاىبند مىباشند به طورى كه هر يك از آحاد جامعه، كليه اعمال و رفتارهاى فردى و اجتماعى و حتى ظواهر خود را از جمله «پوشاك» را با آن موازين هماهنگ مىكند. خطمشى و دستورات اسلام در ارتباط با پوشاك افراد و بخصوص بانوان كاملاً مشخص است و زنان مطابق با روش زير لباس مى پوشند:
لباس آنان پوشيده و بلند است تا حدى كه به پشت پايشان مىرسد. پيراهن آنان با دكمه بسته مىشود كه در مواردى تا يقه ادامه دارد. عموما آن دسته از زنان ايرانى كه در جوامع كوچك و به صورت سنتى زندگى مى كنند به جاى روسرى يا مقنعه از سربند يا لچك براى پوشش موهاى سر استفاده مىكنند. لباسها نيز گشاد و راحت است و از پارچههاى ضخيم دوخته مىشود. روى پوشاك زنان معمولاً زيورها و پيرايههايى نيز بسته مى شود.
شرايط و عوامل طبيعى
عمدهترين جنبه كاربردى پوشاك، علاوه بر بعد مذهبى و پوششى آن، حفاظت بدن در مقابل عوارض آب و هوايى و نيز خطرات و ضربهها و تماسهاى ناشى از فعاليتهاى روزمره است. لذا لباسهاى سنتى در قالب كاربردى آنها عمدتا ساده و بىپيرايه هستند و فقط به جنبه كاربردى آنها توجه مىشود. مثلاً مردم مناطق كوهستانى، از پاتاوه استفاده مىكنند تا پا را از خطر نيش گزندگان، ضربه سنگها، پيچخوردگى و غيره مصون سازند يا چوپانها به اين دليل پستك (نمدين) با خود به كوهستان مىبرند تا در مقابل باد و باران و برف و سرما و حتى تابش شديد نور خورشيد خود را محافظت نمايند. ضمنا جنس و نوع پارچه بكار رفته در پوشاك و حتى تعداد آنها در هر منطقهاى با شرايط و عوامل طبيعى مطابقت دارد. به طورى كه در هر فصلى از سال پوشاك ويژهاى مورد استفاده قرار مىگيرد و اساسا بلندى و كوتاهى لباس و رنگ آنها در ارتباط مستقيم با نوع آب و هواى هر منطقه مى باشد.
در كوهستانهاى سرسبز شمال و مزارع چاى، زنان غالبا رنگ لباس خود را طورى انتخاب مىكنند كه تضاد شديدى با رنگ محيط داشته باشد و از فاصله دور هم در معرض ديد رييس خانواده باشند. همين امر در مورد زنان ساكن كوهستان هاى خشك نيز صادق است.
شيوه معيشت
معيشت مسلط جامعه، دو نوع تأثير كاربردى روى پوشاك ساكنان هر منطقه دارد؛ اولاً بيشتر مواد اوليهاى كه در پوشاك بومى و سنتى منطقه به كار مىرود، از توليدات محلى تأمين مىشود. ثانيا نوع فعاليت مردم، پوشاكهاى ويژه اى را اقتضا مى نمايد. لذا معيشت، هم در كيفيت پوشاك مردم تأثير مىگذارد و هم در شكل ظاهرى و در تعداد قطعات آن مؤثر واقع مىشود.
منزلت اجتماعى
همان گونه كه تنوع پوشاك مناطق گوناگون به منزله علامت و نشانه خاص براى معرفى اقوام مختلف است، جنس، رنگ و شكل لباس و زيورآلات و ضمايم آن هم به پوشنده لباس منزلت اجتماعى ويژهاى مى بخشد.
در پوشاك زنان اقشار مختلف به ظرافتها، زيبايىها و تزيينات توجه زيادى مىشود و پارچههاى زرى و ابريشمى و مخملهاى رنگى و يراقهاى پهن، سكههاى قديمى و دامنهاى پرچين و ديگر نقشآفرينيها، كه از يك دنيا ذوق و سليقه و مهارت خبر مىدهد، در مجموع پوشاك زنان را به صورت مجموعهاى هماهنگ درمىآورد و وقار خاصى به زنان مى بخشد.
درميان زنان، استفاده از پوشش سر به شكل‌هايي مانند مقنعه در ميان زنان تركمن شمال و زنان زرتشتي، چارقد توري، درميان زنان بلوچ ودستار به رنگ هاي مختلف درميان زنان كُرد صورت مي‌گيرد.
پيراهن‌هاي بلند و گشاد يا دامني‌هاي پرچين، آستين‌هاي بلند به شكل‌هاي مختلف تنگ، گشاد، با حاشيه و نواردوزي شده نيز زياد مورد استفاده واقع مي شود. در دوخت بيش تر لباس هاي زنان روستايي و عشايري از انواع پارچه‌ها و نوارهاي زردوزي شده استفاده مي‌شود.
