اول ارديبهشت ماه در تقويم ملي ايرانيان همزمان با سالروز تولد شيخ اجل سعدي شيرازي، يادروز سعدي نام گرفته است.
سعدي تخلص شعري شيخ است. بعضي نام او را مشرف الدين و برخي مصلح الدين نوشته اند سعدي از فصيح ترين گويندگان و بليغ ترين نويسندگان است.
سعدي در قرن هفتم هجري در شيراز در خانداني كه همه از عالمان دين بودند پا به عرصه هستي نهاد . هنوز كودك بود كه از نوازش دستان مهربان پدر بي بهره ماند. در جواني به نظامیه بغداد رفت که مهمترین مرکز علم و دانش آن زمان به حساب می‌آمد و در درس استادان معروفی چون سهروردی شرکت کرد. او در شهرهای شام (سوریه امروزی) به سخنرانی هم می‌پرداخت ولی در همین حال، بر اثر این سفرها به تجربه و دانش خود نیز می‌افزود.
سعدی در روزگار سلطنت اتابک ابوبکر بن سعد به شیراز بازگشت و در همین ایام دو اثر جاودان بوستان و گلستان را آفرید و به نام «اتابک» و پسرش سعد بن ابوبکر کرد. برخی معتقدند که او لقب سعدی را نیز از همین نام “سعد بن ابوبکر” گرفته است.
سعدی، شاعر جهاندیده، جهانگرد و سالک سرزمین‌های دور و غریب بود؛ او خود را با تاجران ادویه و کالا و زائران اماکن مقدس همراه می‌کرد. از پادشاهان حکایت‌ها شنیده و روزگار را با آنان به مدارا می‌گذراند.
سفاکی و سخاوتشان را نیک می‌شناخت و گاه عطایشان را به لقایشان می‌بخشید. با عاشقان و پهلوانان و مدعیان و شیوخ و صوفیان و رندان به جبر و اختیار همنشین می‌شد و خامی روزگار جوانی را به تجربه سفرهای مکرر به پختگی دوران پیری پیوند می‌زد.
سفرهای سعدی تنها جستجو در طلب دانش و آگاهی از رسوم و فرهنگ‌های مختلف نبود، بلکه هر سفر تجربه‌ای معنوی نیز به شمار می‌آمد.
ره آورد این سفرها برای شاعر، علاوه بر تجارب معنوی و دنیوی، انبوهی از روایت، قصه‌ها و مشاهدات بود که ریشه در واقعیت زندگی داشت؛ چنان که هر حکایت گلستان، پنجره ای رو به زندگی می‌گشاید و گویی هر عبارتش از پس هزاران تجربه و آزمایش به شیوه ای یقینی بیان می شود. گویی، هر حکایت پیش از آن که وابسته به دنیای تخیل و نظر باشد، حاصل دنیای تجارب عملی است.
شاهكار سعدي در نثر گلستان اوست كه در حقيقت نوعي مقامه نويسي است ترتيب و تناسب و تنوع گلستان همراه با موضوعات دلكش اجتماعي، اخلاقي، تربيتي و سبك ساده و شيرين نويسندگي، سعدي را به عنوان خداوند سخن معرفي كرده است .
به عنوان نمونه سعدی علیه رحمه می فرماید:
حکیمی را گفتند حکمت از که آموختی؟ گفت: از نابینایان، که تا جای نبینند پای ننهند.
شاید یکی از مهمترین عوامل دلنشینی پندها و اندرزهای سعدی در میان عوام و خواص، وجه عینی بودن آنهاست. اگرچه لحن کلام و نحوه بیان هنرمندانه آنها نیز سهمی عمده در ماندگاری این نوع از آثارش دارد.
از سویی، بنا بر روایت خود سعدی، خلق آثار جاودانی همچون گلستان و بوستان در چند ماه، بیانگر این نکته است که این شاعر بزرگ از چه گنجینه ی دانایی، توانایی، تجارب اجتماعی و عرفانی و ادبی برخوردار بوده است.
آثار سعدی علاوه بر آن که عصاره و چکیده اندیشه ها و تأملات عرفانی و اجتماعی و تربیتی وی است، آیینه خصایل و خلق و خوی و منش ملتی کهنسال است و از همین رو هیچ وقت شکوه و درخشش خود را از دست نخواهد داد.
سعدي تا سال ۶۹۱هجري در شيراز با عزت و حرمت زيست و بعد از مرگش، او را در محلي بيرون شهر شيراز به خاک سپردند، محلی كه بقعه او زيارتگاه صاحبدلان است و امروزه بارگاهش زيارتگاه عاشقان بي دلي است كه اشعار او را در كنار مزارش در سعديه شيراز زمزمه مي كنند و يا با آواي خوش به نغمه پردازي مي پردازند.
آثار سعدی
از سعدی، آثار بسیاری در نظم و نثر برجای مانده است:
نام و آوازه سعدی و شهرت آثار گران قدر او دیری است از مرزهای ایران و قلمرو زبان پارسی فراتر رفته و خطه ها و کشور های دیگر را در این جهان پهناور در نوردیده. از این رو علاوه بر ترجمه شعر و نثر او به دیگر زبانها پژوهشهایی که در مورد فکر و اندیشه و نوشته هایش به زبان های گوناگون توسط محققان کشور های مختلف صورت گرفته است اندک نیست.
به جان زنده دلان سعدیا که ملک وجود نیرزد آنکه دلی را ز خود بیازاری
