هندوانه با نام علمی (Citrullus vulgaris) میوه‌ای از دسته صیفی‌جات است که به صورت بوته در زمین می‌روید. هندوانه گیاهی یک ساله و یک پایه است با ساقه خزنده و برگ‌های پهن با بریدگی‌های عمیق.
این میوه، پوستی ضخیم به رنگ سبز روشن و تیره دارد که داخل آن گوشتی قرمز رنگ، آبدار و شیرین و کمی معطر قرار گرفته است. در داخل بخش گوشتی هندوانه، تخمه‌هایی وجود دارد که برحسب انواع مختلف این میوه، به رنگ‌های سیاه، قرمز، سفید یا زرد دیده می‌شوند.
هندوانه را می‌توان در انواع خاک‌ها کشت نمود ولی بهترین خاک برای پرورش هندوانه، زمین‌های شنی و رُسی است (زمین‌های شنی در بهار زودتر از سایر زمین‌ها گرم می‌شوند).
زمینی که در آن هندوانه کشت می‌شود باید از نظر مواد آلی غنی باشد در غیر این صورت باید آن را با کود حیوانی تقویت نمود یا این که هندوانه‌ها را بعد از گیاهانی که زمین را حاصلخیز می‌کنند، کشت نمود. هندوانه در مقابل PH مقاوم است و تا PH5 را به راحتی تحمل می‌کند البته با افزایش حالت اسیدی خاک، میزان بیماری‌ها و سرایت آن‌ها افزایش می‌یابد.
هندوانه میوه ایست مخصوص فصل تابستان و نسبت به سرما و یخبندان حساس است و برای رشد و نمو احتیاج به گرمای آفتاب دارد. بذر هندوانه در دمای بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد جوانه می‌زند. دوره رشد در هندوانه مانند سایر گیاهان این خانواده، طولانی است.
هندوانه دارای ۵۰ نوع می‌باشد که یک نمونه از آن، هندوانه کریمسون سوییت است که در ایران با نام هندوانه زرد یا هندوانه آناناسی شناخته می‌شود و تنها دلیل رنگ آن این است که در این نوع هندوانه رنگدانه لیکوپن (عامل رنگ قرمز در هندوانه، گریپ فروت و گوجه فرنگی) وجود ندارد. به گفته محققان، لیکوپن هندوانه زرد در طی زمان در اثر تغییرات ژنتیکی مختلف از بین رفته است. مزه هندوانه زرد با مزه هندوانه قرمز تا حدودی متفاوت است. این نوع هندوانه در مناطق جنوبی ایران از جمله چابهار (استان سیستان و بلوچستان) و دشت جگین شهرستان جاسک (استان هرمزگان) کشت می‌شود.
وجه تسميه هندوانه:
در زبان هندی به این میوه «وانا» می‌گویند و از آنجایی که گفته می‌شود این میوه در ابتدا متعلق به کشور هندوستان بوده و از آنجا به ایران وارد شده، ایرانیان قدیم این میوه را «هندووانا» می‌گفتند که به مرور زمان به «هندوانه» تغییر یافت.
در گذشته به این میوه «ترپوزه» نیز می‌گفتند و هم‌اکنون در افغانستان و تاجیکستان به هندوانه، «ترپوزه» می‌گویند.
پرورش هندوانه در جهان:
اگرچه هندوانه در قرن‌های اولیه میلادی به اروپا برده شد، اما کشت آن تا قرن شانزدهم میلادی رواج چندانی نداشت. در این قرن در مناطقی که شرایط آب و هوایی مناسب داشتند، کشت هندوانه به تدریج رواج یافت. این میوه توسط سرخپوستان قاره آمریکا نیز در دره می‌سی‌سی‌پی کشت می‌شد و سیاحان و کاشفان اولیه آمریکا به این موضوع اشاره نموده‌اند.
هندوانه به صورت وحشی نیز در آفریقا تا حدّ جنوبی بیابان کارو در آفریقای جنوبی یافت می‌شود.
پرورش هندوانه در ايران:
هندوانه در اکثر نقاط کشور به صورت دیم و آبی در شهرهای شمالی ایران، شهرستان زابل (در استان سیستان و بلوچستان)، استان‌های خوزستان، کرمان، هرمزگان و شهرستان اقلید (در استان فارس) به صورت وسیع کشت می‌شود. در میان مناطق ذکر شده بالاترین میزان تولید در استان خوزستان و بالاترین میزان عملکرد در واحد سطح در استان تهران وجود دارد.
هندوانه در ایران دارای نمونه‌هایی چون قرقی، محبوبی، جهرمی، ترکمن، شریف‌آباد، یوسف سفید همدان و … می‌باشد.
در نیشابور و سبزوار، ارقام مخصوص تولید تخمه آجیلی کشت می‌شود.
خواص هندوانه:
هندوانه از نظر طب سنتی ایران سرد و تر است. هندوانه میوه‌ایست غنی از ویتامین‌های A و C و دارای مقدار زیادی ویتامین B1 و B6 می‌باشد و از مواد معدنی چون پتاسیم و منیزیم بهره‌مند است. حدود ۴۴ درصد کالری هندوانه را قند تشکیل می‌دهد اما قند آن طبیعی است که یک ماده غذایی حیاتی برای تأمین سوخت انرژی است و تنها منبع سوخت مغز است.
هندوانه خواص بسیاری دارد که به شرح زیر می‌باشد:
* هندوانه گرما و تشنگی را برطرف می‌کند و برای افرادی که در تابستان دچار گرمازدگی می‌شوند، و افراد گرم مزاج، بسیار مناسب است. در واقع به همین دلیل است که هندوانه در فصل تابستان و در مناطق گرمسیری، مصرف بسیار زیادی دارد.
* هندوانه بدن را تازه و شاداب می‌کند زیرا بیش از ۹۰ درصد هندوانه را آب تشکیل می‌دهد و از این نظر هیچ میوه‌ای قابل مقایسه با هندوانه نیست.
* هندوانه ضد استفراغ و ضد تهوع است.
* هندوانه ضدعفونی کننده بدن و پاک‌کننده روده‌ها می‌باشد.
* هندوانه برای افرادی که ناراحتی کلیه و ناراحتی‌های ادراری دارند بسیار مناسب است. این میوه برای ورم مثانه نیز مفید است.
* هندوانه صدمات ناشی از استرس، استعمال دخانیات، سموم محیطی و داروها را کاهش می‌دهد زیرا دارای مقدار زیادی ویتامین A، ویتامین C، بتاکاروتن و لیکوپن می‌باشد.
دانشمندان دانشگاه بوستون کشف کردند که لیکوپن موجود در هندوانه، پوست را در مقابل اشعه ماورای بنفش حفظ می‌کند.
* هندوانه ابتلا به بیماری‌هایی چون سخت شدن دیواره سرخرگ (تصلب شرائین)، سرطان (به ویژه سرطان پروستات)، آلزایمر و پارکینسون را کاهش می‌دهد.
* هندوانه نرم‌کننده، ادرار آور و زیادکننده عرق است و به این ترتیب سبب می‌شود سموم بدن از سه طریق (مدفوع، ادرار و عرق) دفع شود و در این حالت شادابی و طراوت را برای انسان به وجود می‌آورد.
* هندوانه برای زیبایی پوست مانند یک معجزه‌گر عمل می‌کند از طرفی مصرف هندوانه می‌تواند زخم و آسیب‌های پوست را سریع‌تر درمان کند.
* هندوانه برای گرفتگی کیسه صفرا مفید است.
* مصرف هندوانه قبل از غذا توسط مادران شیرده، سبب افزایش شیر می‌شود.
* پوست سفید داخل هندوانه برای زخم گلو و دهان بسیار مؤثر است.
* آب هندوانه برای بیماران مبتلا به تب و بیماری‌های عفونی مفید است زیرا عطش و التهاب بیمار را برطرف می‌کند.
* خوردن آب هندوانه برای افراد مبتلا به یبوست در حالت ناشتا بسیار مفید است.
* آب هندوانه به همراه سکنجبین، یرقان را درمان می‌کند.
* مصرف آب هندوانه برای تقویت پیاز مو بسیار مفید است.
* مصرف آب هندوانه برای افرادی که مبتلا به بزرگی پروستات می‌باشند، مناسب است.
* هندوانه زرد دارای مقدار زیادی سیترولین (یک اسیدآمینه) است. سیترولین در زمانی که با آنزیم‌های بدن وارد واکنش می‌شود، به آرژنین تبدیل می‌شود. آرژنین یک اسیدآمینه است که برای سلامت قلب و عروق و سیستم ایمنی بدن سودمند می‌باشد. آرژنین تولید اکسید نیتریک در بدن را تشدید نموده و سبب شل شدن دیواره عروق می‌شود. در واقع همان اثری را که داروی ویاگرا بر روی مردان دارد، تا حدودی این هندوانه نیز دارا می‌باشد.
* هندوانه زرد یک منبع غنی از لوتئین می‌باشد. لوتئین برای پیشگیری از بیماری دژنراسیون ماکولار چشمی وابسته به سن (AMD) لازم است.
این بیماری یک بیماری مزمن و پیشرونده است که در افراد مسن دیده می‌شود و شایع‌ترین علت کوری در جهان است. در این بیماری لکه زرد یا ماکولا که قسمت حساس به نور در شبکیه چشم بوده و مسئول دید مستقیم و کارهایی نظیر خواندن، نوشتن و رانندگی است، تخریب می‌شود. این بیماری درمان قطعی ندارد ولی با ایجاد تغییرات در رژیم غذایی و مصرف برخی از داروها، می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد یا آن را به تعویق انداخت.
* در طب سنتی چین، از پوست هندوانه برای مبارزه با بیماری استفاده می‌کنند بدین صورت که پوست هندوانه را خوب می‌شویند و در مقابل خورشید قرار می‌دهند تا خشک شود پس از آن ۵۰ گرم پوست هندوانه را در کمی آب می‌جوشانند و مانند چای آن را می‌نوشند.
این نوشیدنی به دلیل برخورداری از پتاسیم بالا، برای مبتلایان به فشار خون بالا، فشارهای عصبی و بیماران مبتلا به بیماری قند مفید است.
* خوردن هسته هندوانه کمک زیادی به پاک کردن روده می‌کند. البته در این صورت باید هسته به خوبی جویده شود.
* تخم هندوانه ضد کرم می‌باشد.
* تخم هندوانه دارای حدود ۳۰ درصد روغن است که از نظر خواص شیمیایی مانند روغن بادام می‌باشد.
* تخم هندوانه برای تقویت ذهن و فکر کودکان و نوجوانان مؤثر است.
نكات مهم:
– خوردن هندوانه برای معده و نیروی جنسی اشخاصی که سرد مزاج هستند، زیان‌آور است.
– خوردن هندوانه برای اشخاص سرد مزاج تولید درد مفاصل می‌کند و در این حالت بهتر است از خنثی‌کننده آن مانند عسل و قند استفاده شود.
– زیاده‌روی در مصرف هندوانه برای طحال زیان‌آور است.
– هندوانه طبیعت سرد دارد از این رو ممکن است در برخی افراد تولید دل درد و دل پیچه نماید.
– هندوانه را نباید بلافاصله بعد از غذا مصرف نمود زیرا در هضم غذا اختلال ایجاد می‌کند. بهترین زمان برای مصرف هندوانه قبل از غذاست.
– مصرف هندوانه با میوه‌های دیگر تولید نفخ شکم می‌کند.
كلام آخر:
برای تشخیص رسیده بودن هندوانه می‌توان از علائم زیر استفاده نمود:
۱- در کنار دم میوه روی بوته، پیچکی وجود دارد که در زمان رسیدگی کامل، رنگ آن از سبز به قهوه‌ای تغییر می‌کند.
۲- قسمتی از میوه که روی خاک قرار دارد سفید می‌ماند در حالی که این قسمت در هندوانه‌های رسیده، به رنگ زرد متمایل می‌شود.
۳- در اثر ضربه زدن با انگشت بر روی هندوانه‌های رسیده، صدایی خفه و بم ایجاد می‌شود در حالی که در هندوانه‌های نارس، صدایی زنگ‌دار شنیده می‌شود.
۴- اگر هندوانه رسیده باشد، با فشردن میوه بین دست‌ها، به راحتی صدای فشرده شدن گوشت شنیده می‌شود در حالی که در هندوانه‌های نارس، سفت بوده و به سختی فشرده می‌شود.
